Het is inmiddels een week geleden dat de Alkmaarse coalitie met donderend geraas ineenstortte. Nou ja, eigenlijk is het al langer geleden, want op het moment dat Ben Bijl van BAS besloot dat hij niet door kon met de ingezette 'asielkoers' van het college was het voorbij. Het moest alleen nog officieel gemaakt worden. En dat gebeurde tijdens die inmiddels beruchte extra raadsvergadering van 'maandag de dertiende' maart. Daarna wordt hijgerig geroepen dat de stad stuurloos is, dat alles stilstaat en dat D66 daar schuldig aan is. Maar is dat ook zo?

Dat die beruchte vergadering aangevraagd werd door de VVD en OPA zal voor niemand een verrassing zijn geweest. Beide partijen hebben de afgelopen maanden flink druk op het college gehouden. Soms gebeurde dat met wat flauwe vragen of 'technisch geneuzel', maar soms werden er terechte vraagtekens gezet bij de koers of de uitvoering van projecten. Of juist het gebrek daar aan. De antwoorden waren soms ontwijkend, soms 'schouderophalend'. Het werd in ieder geval steeds duidelijker dat er een enorme kloof gaapte tussen het college en een deel van de raad. En tussen de coalitie en oppositie. Dus wie ook maar een moment heeft gedacht dat het 13 maart anders zou aflopen dan het afliep, moet bijna wel in een droomwereld hebben geleefd. Met de onderling slechte sfeer in de raad en de wijze waarop de toen-nog-coalitie tot stand is gekomen stond de uitkomst al van tevoren vast. Het tijdens de raadsvergadering wederzijds oproepen tot het 'over de eigen schaduw heenstappen' was dan ook 100% bühne-praat en weinig realistisch.

De bron voor de verziekte verhoudingen borrelende al even, maar werd in april 2021 definitief aangeboord. D66 wilde het na de gewonnen verkiezingen anders doen en presenteerde, in plaats van een volledig dichtgetimmerd geheel, samen met OPA, VVD en SpA een voorlopig coalitieakkoord. Daarnaast nodigde D66 fractievoorzitter Simone Meijnen andere partijen uit om ook in te stappen en de eigen wensen voor het definitieve akkoord neer te leggen. Het werd een moment waar ze waarschijnlijk nog vaak aan terugdenkt. In plaats van een open houding bij de overige partijen werd ze geconfronteerd met zeven partijen die achter gesloten deuren al een plan hadden gesmeed om haar zo snel mogelijk op een zijspoor te krijgen. De fout van Meijnen? Vertrouwen. Want wie met een minderheid in de raad een plan neerlegt, is kwetsbaar en moet vertrouwen hebben in politieke wil. En die bleek er niet te zijn. Via twee moties werd ze aan de kant gezet en greep GroenLinks de formatiemacht.

Dat D66, VVD, OPA en SpA er daarna nog maar weinig voor voelden om bij de 'nieuwe coalitie' aan te schuiven, was direct duidelijk. Dat de onderlinge verhoudingen in de raad er ook niet beter op werden, werd in de weken daarna ook pijnlijk duidelijk. Hier werd eigenlijk geen politiek meer bedreven, er werden rekeningen vereffend. Soms op partijniveau, maar ook vaak persoonlijk. Het leidde tot een onafhankelijk onderzoek naar de onderlinge verhoudingen dat nog steeds loopt.

Om een (nipte) meerderheid bij elkaar te sprokkelen moest GroenLinks er wel hard aan trekken en een flink versnipperde coalitie smeden. Maar liefst twee éénzetelpartijen kregen naast een plek in de coalitie ook een eigen wethouder. Daardoor groeide het college van vijf naar zeven wethouders. Die vervolgens alleen de handen van de coalitie op elkaar kregen omdat vijf van de zeven wethouders niet in Alkmaar woonden en er ook niet zouden komen wonen. Lastig, want de zo vaak benoemde kloof tussen inwoners en bestuur werd daarmee groter. Wellicht alleen emotioneel, maar heel handig was het niet.

Hoe meer partijen aan een coalitie deelnemen, hoe lastiger het is alle partijen tevreden te krijgen en te houden. Voor wat hoort wat immers. Dat twee partijen met maar één zetel een eigen wethouder kregen, is een indicatie dat er alles aan is gedaan om iedereen aan boord te krijgen. Een wethouder zeg je niet zo maar toe. Je wilt wel zeker weten dat de kosten die daarmee gepaard gaan echt noodzakelijk zijn. In Alkmaar leek die noodzaak niet voort te komen uit uit de omvang van de portefeuilles, voorgaande colleges telden immers maar vijf wethouders. Dus was de toezegging waarschijnlijk politiek noodzakelijk. Zonder de twee extra wethouders geen meerderheid in de raad en dus geen coalitie. Dat er flink onderhandeld is, bleek ook uit het coalitieakkoord dat was opgezet met veel 'bewegingsruimte'.

En toen kwam de Robonsbosweg weer in beeld als locatie voor asielopvang... Een heet hangijzer waar stevige debatten en discussies over gevoerd zijn. De gevoeligheid van het onderwerp kan dus niemand ontgaan zijn, er struikelden in 2021 nog twee wethouders over. GroenLinks en PvdA vroegen er toen een extra raadsvergadering over aan, bewust buiten de rest van de coalitie om. Dat het recente collegevoorstel om een Centrale Ontvangstlocatie (COL) in het voormalige belastingkantoor te vestigen stof zou doen opwaaien kan dus niet onverwacht zijn geweest. Toen de plannen voor een COL ondanks de weerstand verder werden ontwikkeld, is wellicht gedacht: 'een raadsmeerderheid is een raadsmeerderheid'. Dat GroenLinks, PvdA en SP daar positief over waren, lijkt politiek logisch. Ook bij CDA en CU is er voldoende ideologische grond te vinden. Maar lokale coalitiepartijen BAS en Leefbaar Alkmaar zouden zich zo maar eens om lokale belangen kunnen bekommeren. En bij één van die twee lokale partijen begon het inderdaad te schuren.

Fractievoorzitter Ben Bijl van BAS kon en wilde de keuze vóór een COL niet langer aan zijn achterban verkopen en stapte uit de coalitie. Die daarmee prompt geen meerderheid meer had. Daarmee kwam april 2022 opnieuw voorbij, maar dan volledig gespiegeld. De oppositie maakte zich onmiddellijk op om de politieke staatsgreep van toen terug te draaien. Dat er tijdens de raadsvergadering van 13 maart verwoede pogingen werden gedaan om D66 de coalitie binnen te trekken was begrijpelijk, maar bij voorbaat kansloos. De schade die in april 2022 werd aangericht was eenvoudigweg te groot. Dat de betrokken partijen bij deze gespiegelde situatie anderen gingen verwijten wat zij maanden eerder zelf vol overtuiging deden onderstreept alleen maar dat politiek en boter blijkbaar onafscheidelijk zijn.

De 'hel en verdoemenis' die over de stad uitgestort zou worden wanneer de wethouders naar huis werden gestuurd lijkt dan ook voornamelijk ingegeven door frustratie en woede over het verlies van bestuursmacht. Afgelopen weekend zijn de eerste verkennende gesprekken gevoerd over een nieuwe coalitie. Ook zo benieuwd welke namen daar straks onder staan? (foto: Pixabay)