Hij redde de stad. Maar dan wel vanaf de tekentafel.  Adriaen Anthonisz (1540-1621) was landmeter, ingenieur en vestingbouwer. En zijn vestingwerken hadden een beslissende rol in het verloop van het Beleg van Alkmaar, dat als bekend eindigde in een Spaanse nederlaag. Vrijdagmiddag 26 mei werd met een bijeenkomst bij het beeld van Anthonisz op de Noorderkade stilgestaan bij 450 jaar Alkmaars Ontzet.

Deze grote Alkmaarder verdient het om op de kaart te worden gezet, en wel letterlijk, als het aan geograaf Bart van Groen ligt. Hij is één van de mensen achter het project 'Alkmaarders op de kaart'. "We zetten steeds een grote Alkmaarder op de kaart. Daar hoort een wandelkaart bij met informatie. Nu, met 450 jaar Ontzet, is dat Adriaen Anthonisz. Daar was al een beeld van maar dat hebben we laten 'oppimpen'."

Net als Van Groen was Anthonisz geograaf, al is de discipline van Van Groen wel een andere dan die van Anthonisz, want deze zestiende-eeuwse Alkmaarder was vooral landmeter. "En vestingbouwer. Alkmaar had een verouderde stadsmuur, maar ze hadden natuurlijk wel in de gaten dat die Spanjaarden eraan kwamen. In drie maanden tijd hebben ze toen een stadsomwalling gebouwd, naar de plannen van Adriaen Anthonisz."

De rol die Anthonisz bij het Alkmaars Ontzet speelde is dus eigenlijk indirect. Hij bouwde de nieuwe vestingwerken, maar dat project was nog niet afgerond toen de Spanjaarden de stad aanvielen. Aan de noordkant stond het bastion dat Anthonisz in gedachten moet hebben gehad er nog niet. En juist dat gegeven bleek doorslaggevend.

De Spanjaarden waren namelijk onder de indruk van de vestingwerken die Anthonisz aan de zuidkant en westkant van de stad had gerealiseerd. Een aanval vanuit Heiloo of Egmond leek hen dan ook moeilijk. De zwakke plek was het noorden. En dus kozen de Spanjaarden voor een aanval vanuit de Oudorperpolder. Dat is het laagste land in de omgeving, wisten de Alkmaarders. Juist omdat de Spanjaarden dáár gelegerd waren, had het openzetten van de sluizen grote impact. En zo kon Alkmaar de strijd beslissen.

"Hij verdiende dus wel een standbeeld, ja," vertelt Van Groen. "Maar het beeld zoals het was, dat zag er eigenlijk allemaal heel sneu uit. De plaquette was verdwenen, die ligt misschien nog ergens in het kanaal. Het was een rotzooitje." En daarom is het plantsoen nu opgeknapt en is de plaquette hersteld.

De beeldhouwer van het oorspronkelijke beeld uit 1997, John Bier, was ook bij de presentatie vrijdagmiddag. Hij is blij met de aandacht voor Anthonisz. "Het beeld ziet er nog goed uit. Ik kon het ook van mooie materialen maken en had een budget van 50.000 gulden. Maar dat plantsoen, dat is eigenlijk niet naar mijn zin. Ik had daar liever gras gehad, zodat mensen om het beeld heen kunnen lopen. Maar ja. De gemeente luisterde niet." Daar had Antonisz in zijn dagen gelukkig geen last van.

Adriaen Anthonisz maakte vrijdagmiddag in hoogst eigen persoon zijn opwachting, gespeeld door kunstenaar Chris Duinmeijer. "Ick ben uyt den grave opgestaen," aldus Anthonisz. De feestelijke bijeenkomst werd opgeluisterd met zestiende-eeuwse muziek, zoals die in de dagen van het Ontzet ook geklonken moet hebben, met enthousiasme gespeeld door Vive les Gueux (bekend van Kaeskoppenstad).

De plaats van het beeld aan de Noorderkade is symbolisch, maar ook een tikje ironisch. Want juist hier kijkt Adriaen Anthonisz op wat hij niet bouwde: dat noorderbolwerk bij de Friese Poort. "Ja, hij kijkt naar zijn eigen frustratie," lacht Van Groen, "hij kijkt naar het bolwerk dat hij niet af heeft gemaakt." Maar wie de geschiedenis goed kent weet dat juist dat niet-gebouwde bolwerk hem tot een echte Alkmaarse held heeft gemaakt.